Inleiding

In deze bijlage zijn de gevolgen van de septembercirculaire van het gemeentefonds voor Zwolle nader uitgewerkt. De budgetaanpassingen voor 2016 zijn in de tweede beleidsrapportage verwerkt, de gevolgen voor 2017 en verder zijn in het financieel perspectief meegenomen.  
In de septembercirculaire 2016 zijn onder andere de gevolgen van de Miljoenennota van het rijk vertaald in een bijstelling van de accresramingen voor het gemeentefonds, is een uitwerking opgenomen over de financiële afspraken van het Uitwerkingsakkoord Verhoogde Asielinstroom, is aangekondigd dat het rijk extra middelen voor armoedebestrijding beschikbaar gaat stellen  en zijn de wijzigingen in de budgetten van de decentralisaties van het sociaal domein verwerkt. Daarnaast zijn de actuele ontwikkelingen omtrent de overige integratie- en decentralisatie-uitkeringen verwerkt.
In de uitwerking onderscheiden we de gevolgen voor de volgende onderdelen van het gemeentefonds:

• Algemene uitkering
• Sociaal domein uitkeringen
• (Overige) Integratie- en decentralisatie-uitkeringen

Eerst wordt ingegaan op de belangrijkste onderwerpen, vervolgens zijn per jaarschijf de mutaties aangegeven.

De belangrijkste onderwerpen uit de circulaire zijn:

• Accresramingen.

De ontwikkeling van het gemeentefonds wordt voor een belangrijk deel bepaald door de ontwikkeling van de rijksuitgaven. Volgens de normeringssytematiek (trap op trap af) hebben wijzigingen in de rijksuitgaven invloed op de omvang van de algemene uitkering. De jaarlijkse toename van het gemeentefonds betreft het accres. Op basis van de rijksuitgaven  uit de Miljoenennota / rijksbegrotingen worden de volgende accresmutaties verwacht.

De fors hogere accresramingen zijn in 2017 positief beïnvloed door extra rijksuitgaven voor veiligheid, defensie, zorg, onderwijs en armoedebestrijding en vanaf 2018 is de stijging het gevolg van de aanpassing op basis van de middellange termijn raming (MLT) van het rijk In de meicirculaire was de MLT nog niet verwerkt. In hoeverre de hoge accresramingen in het meerjarenbeeld werkelijkheid worden is mede afhankelijk van de komende kabinetsonderhandelingen. Enige voorzichtigheid is op z’n plaats.

• Verhoogde Asielinstroom

Het rijk en de VNG hebben de afgelopen maanden nadere afspraken gemaakt over de verdeling van de decentralisatie-uitkering verhoogde asielinstroom. In 2016 en 2017 is hiervoor jaarlijks € 190,5 mln. beschikbaar gesteld. Per geplaatste vergunninghouder wordt een bedrag van € 4.430 beschikbaar gesteld. De middelen hebben niet alleen betrekking op de extra instroom van vergunninghouders, maar ook op het aantal dat regulier – los van de huidige bijzondere omstandigheden – instroomt. De middelen kunnen breed ingezet worden, bijvoorbeeld voor, bijzondere bijstand, participatie, integratie, jeugd etc.
Uitgaande van 250 vergunninghouders per jaar ontvangt Zwolle ca. € 1,1 mln. per jaar. (2016 en 2017).
Onderstaand een totaaloverzicht van de diverse geldstromen met betrekking tot de asielinstroom.

NB De financiering van de verhoogde asielinstroom verloopt voor de gemeenten via een viertal uitkeringen van het rijk:

• Middelen voor maatschappelijke begeleiding (€ 2.370 per inburgeringsplichtige statushouder)
• Voorfinanciering via het Macrobudget bijstand ter bekostiging van de extra bijstandsuitkeringen
• Subsidieregeling voor huisvestingsvoorzieningen, € 6.250 per gehuisveste vergunning-/statushouder.
• Bovenstaande decentralisatieuitkering voor de bekostiging van alle andere kostenposten door een bedrag van € 4.430 per geplaatste vergunning-/statushouder.

Daarnaast stelt het rijk middelen beschikbaar aan het onderwijsveld voor toenemend gebruik van schakel- en taalklassen.
Via eenuitwerkingsvoorstelzult u nader worden geïnformeerd over de te maken kosten in relatie tot bovengenoemde geldstromen.

• Uitkering sociaal domein.

In het bestuurlijk overleg van 24 augustus jl. tussen de VNG en het ministerie van VWS zijn afspraken gemaakt over enkele wijzigingen in de uitkering sociaal domein die betrekking hebben op taken die voor gemeente wegvallen of erbij komen doordat groepen feitelijk in een ander bekostigingsdomein terechtkomen. Het gevolg van de afspraak is dat ingaande 2017 een saldo verlaging van de uitkering wordt toegepast van € 150 mln. (landelijk) op de onderdelen Wmo en jeugd. In het meerjarenperspectief wordt de verlaging geleidelijk aan iets minder. In 2016 vindt een landelijke verhoging van de uitkering plaats van € 10 mln.
De belangrijkste reden voor deze verlaging is dat bij de start van de decentralisatie in 2015 een verkeerde veronderstelling is opgenomen in de budgettoedeling  aan de gemeenten. Ten oprechte was een deel van het budget aan de gemeenten toegekend van kosten die onder de Wlz vallen en daarmee door het rijk bekostigd worden. Bij de Wmo gaat het in 2017 om € 179 mln. en bij jeugd om € 47 mln.

Tevens is afgesproken dat vanaf 2017 de gemeenten voor € 50 mln. gecompenseerd worden voor de verlaging van de eigen bijdrage Wmo 2015 van meerpersoonshuishoudens waarbij één van de partners chronisch ziek is.  
De herverdeling van de middelen voor beschermd wonen op basis van een objectief verdeelmodel wordt thans door een werkgroep voorbereid met als beoogde invoeringsdatum 1 januari 2020.

• Vanaf 2017 stelt het kabinet structureel € 100 mln. beschikbaar voor de bestrijding van de gevolgen van armoede onder kinderen. Hiervan wordt € 85 mln. aan de gemeenten breschikbaar gesteld. Over de exacte verdeling worden de gemeenten in de decembercirculaire geïnformeerd. De extra middelen zijn bedoeld voor het geven van kansen aan alle kinderen. Over de inzet van de middelen vindt nog overleg plaats tussen rijk en VNG.
• Via de integratie- en decentralisatieuitkeringen worden naast de eerder genoemde uitkering verhoogde asielinstroom ook nieuwe middelen beschikbaar gesteld voor beschutte werkplekken op grond van de participatiewet. Middels een bonus wordt beoogd de gemeenten te stimuleren beschut werkplekken te realiseren en in stand te houden. Daarnaast ontvangen enkele gemeenten (waaronder Zwolle) gelden voor integrale aanpak radicalisering en jihadisme.
• Groot onderhoud gemeentefonds. In het kader van het groot onderhoud aan de verdeelsystematiek van het gemeentefonds is in deze circulaire het effect van de 2^e fase van de nieuwe verdeling van subcluster Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Stedelijke Vernieuwing (VHROSV) meegenomen. De resterende fase (33% van deze subcluster) volgt op een later moment. Het budgettair effect voor Zwolle is beperkt.
• Er is een herzieningstraject opgestart dat zich richt op de financiële verhouding tussen rijk en de gemeenten en specifiek op de verdeling van het gemeentefonds. De komende maanden wordt onderzocht of de aanpassingen in de uitgangspunten van verdeelsystematiek noodzakelijk zijn. In de uitwerking zal onder andere aandacht worden gegeven aan de prikkelwerking in de verdeling, vereenvoudiging van de verdeling en faciliteren van regionaal economische ontwikkelingen. De analyse wordt in het voorjaar van 2017 aan de Tweede Kamer aangeboden.

Samenvatting financiële uitkomsten
In tabel 1 worden de financiële uitkomsten die ten gunste of ten laste van de algemene middelen komen weergegeven. In 2016 is sprake van een incidenteel voordeel van ca € 0,2 mln., in 2017 ontstaat een voordeel van  €  0,9 mln en meerjarig is sprake van een structureel voordeel van € 4,2 mln.

Tabel 1 Uitkomsten septembercirculaire 2016

Nadere onderbouwing van de uitkomsten.

1.    Algemene uitkering:

Tabel 2 Mutaties in de algemene uitkering tov concept-begroting 2017 en Berap 2016/2.

Toelichting:
De ramingen van het accres zijn hiervoor al op hoofdlijnen toegelicht. Het accres (incl. aanpassingen op het onderdeel BTW-compensatiefonds) komt in totaal  € 4,8 mln. structureel hoger uit. Met betrekking het BTW-compensatiefonds is de afspraak dat indien gemeenten minder BTW declareren dan het afgesproken plafond het voordeel via de algemene uitkering aan de gemeente wordt uitgekeerd. Ten opzichte van de meicirculaire zijn mutaties geactualiseerd.
De verdeeltechnische aanpassingen zijn de resultante van ontwikkeling van de gemeentelijke verdeelmaatstaven ten opzichte van de landelijke ontwikkeling van de verdeelmaatstaven en leiden in de jaren 2016 tot en met 2020 tot een negatieve bijstelling oplopend tot € 0,6 mln.. De ontwikkeling van het aantal bijstandsontvangers maakt een belangrijk onderdeel uit van de verdeeltechnische aanpassingen.

2.    Sociaal domein uitkeringen
Hiertoe rekenen wij de uitkeringen die via het gemeentefonds worden ontvangen en waarvoor in het kader van de decentralisaties en rijkskortingen – in beginsel - is afgesproken dat de uitvoering binnen de beschikbare middelen moet plaatsvinden.

Tabel 3 Totaaloverzicht middelen in het kader van het sociaal domein

Toelichting:
De belangrijkste ontwikkelingen in deze circulaire omtrent het sociaal domein zijn hiervoor al weergegeven. De financiële uitkomsten van deze ontwikkelingen en bijstelling van actuele verdeelmaatstaven leiden er toe dat Zwolle over 2016 ongeveer hetzelfde bedrag blijft ontvangen, maar dat de uitkering in 2017 met € 1,6 mln. afneemt. Zoals aangegeven is dit met name het gevolg van de korting op het te hoog vastgestelde startbudget in 2015.
In 2017 en verder is een correctie doorgevoerd tussen de budgetten Wmo (oud) en Wmo 2015 van landelijk € 30 mln. vanwege een eerder onjuist doorgevoerde correctie op het budget vanwege de verlaging van budget voor huishoudelijke verzorging voor Wlz-cliënten met een modulair pakket thuis (mpt).
Het merendeel betreft algemene bijstellingen en leiden niet tot hogere of lagere gemeentelijke uitgaven. Wel ontstaat er minder budgetruimte voor de uitvoering van de taken.
Een aantal centrumgemeenten (waaronder Zwolle) ontvangen aanvullend € 42.000 in 2016 en 2017 voor de opzet en borging van een structureel en landelijk dekkend netwerk van Centra voor Seksueel Geweld. De bijdrage in de opvang van mannelijke slachtoffers van geweld in huiselijke kring wordt voor de centrumgemeente Zwolle vanaf 2017 verlaagd van € 200.000 naar € 180.000. In de komende meicirculaire komt duidelijkheid over de verdeling vanaf 2018 van de begeleidingsmiddelen die uit de AWBZ zijn toegevoegd aan de uitkering vrouwenopvang.
De budgettaire effecten worden in eerste instantie opgevangen binnen het geheel van de sociaal domein budgetten. Indien dit onoverkomelijke problemen geeft dan dient de risicoreserve sociaal domein als achtervang.

3.       Overige integratie- en decentralisatie-uitkeringen

Algemene beleidslijn bij ontvangen integratie- en decentralisatie-uitkeringen is dat de gelden worden besteed aan het doel waarvoor ze zijn/worden ontvangen.  Ingeval er sprake is van taakmutaties die van invloed zijn op een uitkering dan wordt het daarbij corresponderende budget op een stelpost gezet in afwachting van nadere voorstellen/adviezen hoe de taakmutatie in het Zwolse te verwerken.
Ingeval er in een lopend begrotingsjaar (of een oud begrotingsjaar) een aanpassing van de uitkering plaatsvindt vanwege verdeeltechnische-, nominale en/of trendmatige aard dan wordt het verschil verrekend met de algemene middelen. De reden hiervoor is dat er van uit wordt gegaan dat het uitgaafbudget voor het lopende begrotingsjaar reëel en op basis van het juist prijspeil is geraamd. In het lopende jaar worden dan ook alleen taakmutaties doorvertaald naar de uitgaafbudgetten.
In tabel 4 zijn de totaalbedragen van de integratie- en decentralisatie-uitkeringen voor het jaar 2016 en 2017 opgenomen, vervolgens zijn de mutaties toegelicht.

Tabel 4 Totaalbedragen integratie- en decentralisatie-uitkeringen 2016 en 2017

Toelichting:
Het merendeel van de integratie-uitkeringen blijft ongewijzigd. In deze circulaire is bekendgemaakt dat er middelen beschikbaar worden gesteld om het aantal beschut werkplekken te vergroten. Middels een bonus wil het rijk de gemeenten stimuleren daadwerkelijk beschut werkplekken te realiseren en in stand te houden. De bonus is € 3.000 per gecreëerde werkplek, aangevuld met een bedrag van maximaal € 3.000 per jaar afhankelijk van het in stand houden van de werkplek. De uitkering wordt achteraf verstrekt, voor het eerst via de meicirculaire 2017.
In het kader van het versterken van de gemeentelijke aanpak van jihadisme ontvangt Zwolle € 110.000 voor de lokale integrale aanpak van radicalisering en jihadisme.
Het rijk en de VNG hebben nadere afspraken gemaakt over de verdeling van de uitkering verhoogde asielinstroom. In 2016 en 2017 is hiervoor jaarlijks € 190,5 mln. beschikbaar gesteld. Per geplaatste vergunninghouder wordt een bedrag van € 4.430 beschikbaar gesteld. De middelen hebben niet alleen betrekking op de extra instroom van vergunninghouders, maar ook op het aantal dat regulier – los van de huidige bijzondere omstandigheden – instroomt. De middelen kunnen breed ingezet worden, bijvoorbeeld voor, bijzondere bijstand, participatie, integratie, jeugd etc.
Het rijk keert op basis van het aantal vergunninghouders over het eerste halfjaar 2016 € 554.000 aan Zwolle uit. Op basis van een volledig jaar verwachten wij bij 250 vergunninghouders een bijdrage van € 1,1 mln. per jaar te ontvangen. Via nadere uitwerking wordt bezien of de eerder bij de PPN 2017-2020 en Berap 2016/1 beschikbaar middelen voor asielopvang ten laste van deze uitkering gebracht kunnen worden.
Met ingang van 2018 komt de uitkering voor versterking peuterspeelzaalwerk te vervallen. De beëindiging is onderdeel van het wetsvoorstel harmonisatie peuterspeelzalen en kinderdagopvang. Het nadeel van € 0,2 mln. is in het begrotingsbeeld verwerkt.